Kunst heeft iets magisch.

Deze zomer, in het pittoreske Venetië, botsten mijn man en ik onverwacht op een internationale tentoonstelling. Artiesten van over de hele wereld stelden in een eeuwenoude, karaktervolle woning hun schilderwerken, beelden en andere kunstwerken ten toon.
Ik las ooit dat de gemiddelde museumbezoeker tien seconden naar een kunstwerk kijkt. Misschien kwam het door het contrast tussen de zenderende hitte buiten en de koele ruimtes binnen, maar we bleven meer dan een uur allerlei kunstwerken, over vier verdiepingen verspreid, bewonderen. En ja, sommige van die creaties kregen van mij zelfs nog geen 10 seconden-look, maar andere ging ik zelfs nog een tweede keer geconcentreerd, langdurig bekijken.

Laten we niets benoemen wanneer het om kunst gaat.
Laat ons observeren,
laat ons stil zijn.
(Dirk De Wachter)

Ik ben geen kunsthistoricus en weet echt niet zoveel van eeuwen kunstgeschiedenis. Het woord ‘kunst’ roept bij mij een veelvoud aan creatieve menselijke uitingen op: schilderen, tekenen, fotografie, grafiek, beeldhouwen, theater, muziek, dans, zang, film, architectuur, literatuur en poëzie. Ik hou vooral van schilderijen en etsen, van beeldhouwwerk en van gedichten en andere schrijfkunsten.
Kunst kan je mooi of lelijk vinden, waardevol of waardeloos. Over smaak kan men niet twisten en ik denk dat men over kunst perfect van mening kan verschillen. Het opent zelfs deuren tot interessante gesprekken en discussies. Waarom vind ik iets mooi en jij niet?

Als jong meisje al voelde ik een aantrekkingskracht van musea en tentoonstellingen. Ik raakte gefascineerd door de werken van Escher, de mollige vrouwen van Rubens, de rariteit van Magritte, de veelzijdigheid van Ensor, enzovoort. Die bezoeken hebben me geleerd om traag te kijken en de kunst te ervaren. Om kunst te proeven en te voelen moet je tijd nemen, veel meer dan tien seconden. Ik leerde kijken en voelen, waarderen en in vraag stellen. Het voelt nog steeds prettig aan om een ontdekking te doen in de details van een kunstwerk.
Onlangs stond ik zo goed als oog in oog met het wereldberoemde schilderij ‘Het Lam Gods’ van de gebroeders Van Eyck. Het was jaren geleden dat ik dit diep religieuze kunstwerk had gezien en ik was opnieuw verbaasd dat het zo groot was. Een audio-toestelletje in de vorm van een mobieltje belichtte details die ik vroeger niet had opgemerkt.
Oefening baart kunst, en dat is ook zo met het ervaren van kunst. De 10-seconden-look is écht te kort.

Art is something that makes you breathe
with a different kind of happiness.

Waarom bestaat kunst al vanaf de mensheid een voet op aarde zette? Misschien zit iets creëren diepgeworteld in de menselijke ziel?
Misschien bewijst de mens er zijn goddelijke afstamming mee?
Want ook ‘in den beginne’ werd er door een Almachtige Schepper een ongeëvenaard kunstwerk gecreëerd (Genesis 1:1).
Misschien wil de mens door het besef van zijn vergankelijkheid iets achterlaten, waardoor hij niet vergeten raakt?
Scheppen zit in ons bloed. Als je door een kleuterklas wandelt merk je al vlug dat er in dat groepje mini-mensjes heuse kunstenaars zitten. Ik krijg af en toe een fantastisch kunstwerk van een van de kleinkinderen en hoop dan dat ze die gave om ongeremd hun fantasie uit te beelden nog lang mogen bezitten. Kleine kinderen zijn grote kunstenaars. Pablo Picasso beaamde dit en voegde er aan toe dat het moeilijk wordt een kunstenaar te blijven als je groot wordt.
Eens volwassen verliezen we veel spontaniteit en brokkelt onze fantasie af. Droge cijfers en feiten redeneren de verbeelding weg. Niettemin blijven ‘grote mensen’ ontvankelijk voor kunst in al zijn verschillende vormen. Sommige zielen openen zich opnieuw tot grote scheppingskracht, anderen zoeken ontroering, zin en schoonheid in het maaksel van de kunstenaar.

Kunst heeft twee kanten en de ene kan niet zonder de andere. Aan de ene kant zit de schepper die zijn gevoelens en verbeelding uitdrukt en aan de andere kant staat de waarnemer, die door de kunst te bekijken gevoelens en verbeelding krijgt.
Het gebeurt dat een kunstwerk voor de bezoeker dingen onthult en gevoelens wakker maakt die de maker niet bewust  heeft voorzien. Daar ligt de magie van de kunst.

Eén van de sterkste motieven die de mens naar kunst en wetenschap leidde,
is de ontsnapping aan het alledaagse.
( Albert Einstein)

Ik hou van dichters en gedichten en waag me soms zelf aan dichten. De soms melancholische dichtertaal kan een mens diep raken. Woorden zullen nooit meer zo maar woorden zijn als een gedicht je hart beroert. Een gedicht kan schilderen, zingen en dansen op een manier waar je zelfs geen woorden voor vindt.
Buiten een zeldzaam gedicht waag ik me ook aan andere schrijfsels. Ik heb een speciale band met de 26 letters van ons alfabet. Soms krijg ik kriebels om die letters te manipuleren en heb ik heden, verleden en toekomst in mijn hand. Ik laat geliefden uit een ander oord weer spreken, goochel met krachten en machten, laat onwerkelijkheid werkelijkheid worden. Natuurlijk klopt niet alles wat ik schrijf – kan er nu een draak uit een computerspel springen (mijn eerste kinderboek), om zo maar iets te zeggen – maar dat is weer de magie van kunst.
Wat we in een roman lezen of in een film zien komt niet steeds overeen met de werkelijkheid, maar laat ons wel stilstaan bij ons eigen leven.

Kunst kan alles, tegelijk en door elkaar. De tegenstellingen van het leven zoals goed en kwaad, lust en liefde, geluk en pijn, worden in kunstobjecten getoverd om ons mee te nemen in de wonderlijke wereld van verbeelding, om ons uit onze cocoon te halen, om iets te vinden en te herkennen.
Kunst kan als een oeverloze rivier gevaarlijk stromen, of breekbaar stil zijn – voor de waterval van begrip ons meesleurt in zijn val.
Kunst kan ons tot tranen toe beroeren, ons uitermate verwonderen, ons boos maken, of ons hart verkillen.

In het werk van de schilder, de muzikant, de architect en de regisseur spiegelen we ons eigen bestaan. Dit is soms heel confronterend en misschien is dat de reden waarom we in een musea vluchtig de ene zaal na de andere zaal afwerken.
Ik heb wel mijn bedenkingen over kunst die platvloers en commercieel wordt, en die louter financieel succes nastreeft. Is het dan nog kunst? Toon Hermans schreef al:

In onze tijd worden veel meer kunstenaars ‘gemaakt’ dan geboren. Er is zoveel bluf en zoveel propaganda die niets meer met de waarheid te maken heeft, en op artistiek gebied worden ons regelmatig knollen voor citroenen verkocht, en schitteren de sterren aan het firmament van de schone kunsten, die wezenlijk geen greintje licht verspreiden, maar een kitscherig soort glans danken aan allerlei vormen van misleidende publiciteit.

Kunst creëren mag niet alleen gericht zijn op presteren, maar moet vooral het hart bevredigen. Natuurlijk is iedereen gevoelig voor een compliment en het winnen van een of andere prijs, maar het scheppen op zich vertrekt uit het hart naar het hart.

In onze gefrustreerde wij-zij-ik- wereld ligt misschien een stukje genezing in het bezoeken van concerten, theaters, tentoonstellingen en musea. We bevinden ons daar tussen mensen die we niet kennen, die innerlijk en uiterlijk heel verschillend zijn, maar die gelijkstemmend kunst komen ervaren. We zien of horen werken van mensen die we niet kennen, die anders denken en redeneren en die ver of dichtbij wonen, maar die ons door hun verbeelding kunnen ontroeren en begeesteren.

Art is our one true global language.
It knows no nation,
it favors no race,
and it acknowledges no class.
It speeks to our need to
reveal, heal and transform.
It transcends our ordinary lives
and let us imagine what is possible.
(Richard Kamler)

De meeste mensen hebben wel al gehoord van Michelangelo, de Italiaanse beeldhouwer. Hij was ook een schilder, dichter en architect. Eén van zijn marmeren kunstwerken bevindt zich in ons land. In de Onze-Lieve-Vrouwekerk in Brugge kan je ‘de Madonna en het Kind’ bewonderen. Het is het eerste beeldhouwwerk van Michelangelo dat Italië verliet. Ik kan me moeilijk voorstellen hoe zulk een kunstwerk met slechts een hamer en een beitel zo gedetailleerd uit een blok marmer tot stand gekomen is.  Daarbij krijg ik dan het beeld van een andere beeldhouwer voor mijn netvlies: mijn Hemelse Vader. Hij gebruikt figuurlijk een hamer en een beitel om mij door mijn dagelijkse ervaringen te vormen tot een meesterlijk kunstwerk.

Michelangelo was 13 jaar toen hij bij een leermeester in de leer ging. Hij volgde zijn instructies en meer dan 70 jaar lang schiep hij kunstwerken die door de hele wereld nog steeds bewonderd worden. Zoals Michelangelo moet ik proberen begrijpen en geloven dat het mogelijk is om dag na dag, beetje bij beetje, te veranderen in een kunstwerk.
Onze keuzes geven vorm aan onze ziel. God zal ons met zijn ‘hamer en beitel’ laten uitstijgen over onze zwakheden en onvolkomenheden. Als we ons eeuwig perspectief begrijpen dan kan ons leven een waarlijk meesterwerk worden.

The best artist is God.

Michelangelo’s bekend gezegde: ‘In elke blok steen zit een beeld verborgen’ , zouden we wat dieper moeten laten zinken in onze uitlatingen en gedachten over onze medemens. We lezen en horen de dag van vandaag teveel scheldwoorden en pesterijen. Haatmails zijn in en hoe grover hoe meer likes. De wereld is ons dorp geworden en we zouden er goed aan doen om allemaal dat ‘beeld’ te zien in de ander. Dirk de Wachter formuleerde het zo:

‘Als de nood hoog is, is de redding nabij. Onze tijd kenmerkt zich door een hoge nood aan betekenis, aan zin, aan zijnsgrond. Kunst is hier van groot belang.’

Als kunst kan meehelpen aan de verzuring van de maatschappij wil ik mijn steentje bijdragen. Ik zal blijven harpen, blijven schilderen, blijven schrijven. Niet voor de prestatie op zich, maar met de bedoeling een mensenhart te raken. Ik zal ook wat meer tijd nemen om naar kunst te kijken of te luisteren. Mijn hart wil ook geraakt worden. Kunst is zo belangrijk, want, weet je:

The earth without art

is just eh

 

Geef toe, een leven met alleen maar ‘eh’ is geen leven. Dus, weg met de 10-seconden-look. We zien wat we willen zien. En neen, het is niet omdat je selfies neemt met een kunstwerk op de achtergrond (en het ‘arties’ noemt) en dus enkele seconden langer in ’the picture’ staat, dat kunst je dan zal verrijken. Eh?

Tip: Hou de ‘nacht van het museum’ in het oog van onze verschillende steden,
en hou ook het programma van de ‘Slow Art Day’ (zaterdag 14 april 2018)  in de gaten, dan kan je onder begeleiding van een kunstkenner heel wat te weten komen.
Bezoek een kunststad, of de kunst in je eigen dorp.
Volg een cursus beeldhouwen, of …
Beluister een CD van Mozart, …
Lees het boek ‘Vlaanderen in de kunst’ (Dimitri De Maesschalck)